078: Jan Zaungder Vrieës

Vuir d’achtteengd’ ieëw weere n er ver de keengdere n alieën mor schaulboekskes geschreive. Boeke ver keengdere kwoame vaul loater. D’ieëste boekskes geenge n alieën mor auver braeve joonges én maskes. Mor dan begoste soemege schraivers veroale te vertéle n auver duigenite n én spitsvile. ‘k Mut oe ni f vertéle da t dee boekskes ieël wa mieër suksés ade ba de keengdere. In Oland verscheine de boeke n auver “Dik Trom” en “Pietje Bell”. Ba j aungs weer in 1910 “Jan Zonder Vrees” van den Aentwaerepenér “Constant de Kinder” oitgegeive. Da’s ieërder et veroal van nen échte n Aentwaerepse pagader, ieëne dieë groeët én strois was én doarvan gi misbroik mokte, mor inteigendieël oepkwam ver de zwakeleenge. Da boek ad en énorem suksés én weer teengtale kieëre oepterneeft gedrukt én érwaerekt.
Ik zal eer naa ’t begin van ‘t veroal in ’t Aentwaereps vertéle:

JAN ZAUNGDER VRIEËS

't Krabestretsje

Indertaid, toongs da Jan Zaungder Vrieës auver Vloandere n én Boergondeje regeirde, woeënde n er in ’t Krabestretsje in Aentwaerepe, en aud wéfke (dee ze Mooder Neiltsje noemde) me j uire klainzuing Jan. In wéleke numerau da t da was, da kan ek ni s zége oemda t da d eske meschin al draijaungderd joar geleije n afgebrauke is gewere én oemda t er indertaid gin numeraus geschilderd weere n oep d’oize.
De Jan was ne keirel van en gooj achtteeng joar én eederieën kénde n ém as de grutste spitsvil dieë n er in Aentwaerepe raungdleep.
Oemda d indertaid alieën de pastoeërs, de meingse van oadel én de raike poeërters koste leize n én schraive, was aungze Jan al eive n ongeléterd as de rést van de waerekmanskeengdere . Da kon em aigelek geen barst schieële want a zag er ieëmel ’t nut ni f van in. Da wilt ni s zége dat em ne loemperik was ! Inteigendieël: a j ad ieël wa d in ze kabosjke n én a j ad e poar gooj aende on ze laif. De Jan was zeiker én vast de plezaentste gast bine de stadmeure van Aentwaerepe. A was dan oek kop én nék gruter dan de grutste van zen kameroade. A was zoe staerek as nen os én a kon ne boor van ze pèèrd klope.De beure noemde n em “ Staereke Jan ” dieë van niks of neemand bang was. Zen vreengde dee j al is ode n oeëre klape n auver d’éldedoade van den artog van Boergondeje, dieë loater ieël Frankrek in veur én vlam zau zéte, noemde n em altaid “Jan Zaungder Vrieës”. Dieë noam ad em wél verdeengd want gelak de zuing van Filips de Staute, vrieësde n em niks of neemand. Zélefs den Deuvel ni!
Ze grutmooder, en aud peizeg wéfke, ad e visweengkeltsje. Ieël ’t joar duir eeng er , as oitangbord, ne schol bauve de duir. Dieë was zoe w oitgedroeëgd én zoe toi da t de nategad of de droeëgte , d’ ite of de kaa w er gine vat nimer oep ade. Mooder Neiltsje n ad de klandeeze van ieël de beurt én verdeengde zoeë w uir kosje, ’t geld oem d’eur van ’t weengkeltje te betoale n én nog wa d auver ’t aawe oem van te lèève.
De Jan zag ze grutmooderke doeëdgèère. Zai was oek d’ieënege dee nog wa d on em te zége n ad. As ’t gebuirde --- én da ch gebuirde nogal dikels--- da t de Jan mé s zen kameroade duir un kwoijoongesstreike , ieël de beurt auveroeëp zéte, dan kwam Mooder Neiltsje boite n oasem én mé f vaul geroep én geschrieëw der oep af. De Jan leet zenaige dan doong zaungder te réklameire. A bukte zenaige zélfs oem Mooder Neiltsje n on zen oeëre te loate tréke. Zoe geenge ze dan nor ois én soems gebuirde n et da Jan --- as em zag da s ze boiten oasem was – uir gelak e plemeke n aungder zene n aerem pakte n én uir zoeë nor ois droog terwail da s zai vaerder on zen oeëre bleif tréke. Neemand zau w et dan gewoagd éme n oem doar mé te lache want aenders zauwe ze de volgenden dag wél wa mote gekreige n éme.
De Jan was ne wildenbras gelak da t er gin twieë raungdleepe, mor toch ad em oek zen gooj kaente.A j ad ne graungdegen ieëkel on achterbakse luigenére én a kon et ni f verdroage da t er eemand onrécht oangedoan weer. In zoe w e geval kaus em altaid partai ver de zwakste zaungder da t em reikeneeng eeld mé t de staend of ’t oantal van de teigestreivers. Ai won altaid want de nateur ad em e farem pak forsbole meigegeive.
Zoeë was Jan Zaungder Vrieës, de klainzuing van Mooder Neiltsje n oit et Krabestretsje, wer da we naa d’oaventeure van zule vertéle.
Al ieël dikwels ad Mooder Neiltsje n uire klainzuing oangeroije n oem ne steel te lieëre…Mieëster “Asselberg” [aselbaereg] , den bieënauwer oit de Poempstrot, én Jan de Laet [deloat], den baker oit d’Oeëgstrot, ade n ieël gèère dieë stroize gast in unen deengst genaume, mor van gereigeld waereke n én veral van aungder aendermans beveile te stoan, doar wau w aungze Jan ni f van weite.
“Neije, bomake, zei j em eedere kieër, bléft mé mieëster Asselberg [aselbaereg] én mieëster de Laet [deloat] oit me vèèrwoater. ’t Knéchtsje speile da kan ek ni ! Ik zén alted vrai gewést én ik wil da blaive ! Zoe joarelaengk , van smoregesvreug tot soavesloat gelak en litanee te mute n oeëre: “Jan, doo t deis! Jan, doo t da ! ‘k Deingk er nog ni j on! Ẻn derbai, boma, ge kunt toch gi lieërgéld betoale !
“ Mor Jan, da mut ni ! Z’éme mai j aletwieë gezei da s z’oe zaungder lieërgéld zauwe n oanneime ! Ge zau t duir un verneet geklieëd were n én oep un koste muige n eite ! Da wilt toch oek wa s zége !
“Boma, zee d ega mai gèère ?”
“ Mor joa maneke, gelak ’t licht van men oeëge, da wét de toch !”
“ Dus ge zau ni wile da’k zeek weer ?”
“Oa , neije !”
“Wél, boma, vroagt me dan noeët nimieër oem lieërjoonge te were, want dan wer ek gegarandeird zeek”
Mooder Neiltsje n ad al gaa begreipe da t de Jan oep da peungt noeët ni s zau toogeive, én ze leet em dan oek mor gerust.
Joa, de Jan wau gine lieërjoonge were, oemda t em tevaul van zen vraijad eeld.
Mor, der was nog en aender reide, dee j em oit verzichtegad ni j ad oepgegeive, oemda ’t em goo wist da t em dan zen boma j ieëlemoal ni s zau kune n auvertoige. De Jan was oanvoorder van en tweengtegtal refels van zai saurt.Wa s zauwe dee wél van em gedocht éme ?
Da wilt na ni s zége da t de Jan ieëlder doage mé s zen aende n in zen zake leep.’t Gebuirde dikwels as ze grutmooderke kloog auver te waineg inkomste, dat em nor en waeref geeng of no de doke n oem ’t élepe ba ’t lose van nen boeët. As de schiper takaurd geeng én er auverieëngekaume was wa t der zau betold were, dan stroepte n em zen maawe n oep én begon al zeengend te waereke. Eederieën dee j em beizeg zag was stoemverboasd da t em me zoevaul gemak oep zen ieëntsje zwoar kiste n oepof én wégdroog wer da d aenders twieë man ver noeëdeg woare.
Van ’t momeingt da t de dzjob gedoan was, stroepte n em zen maawe trug no beneije n én stak em zen aend oit oem ze loeën t’ontvange. A wau w altaid derékt betold were én gewoeënlek mokte neemand der probleime n auver.
Oep ne goojen dag leep et toch ni s zoe goo f van stoapel .Ne Zieëwse schiper, ne veingt gelak nen boeëm, wau w em afscheipe mé t den éleft van ’t auverieëngekaume loeën, mé ’t ékskeus da t de Jan gine volwase veingt was.
Aungze Jan zag de schiper in 't wit van zen oeëge én a zei:
“Boas, ém ek me waerek goo ch gedoan of ni soems ?”
“Joa, maneke, g’é d oe bést gedoan.”
“Is ’t afgesprauke loeën er on verdeengd ?”
“A ge ne veingt zau zén, joa.”
“Gai waigert dus mai de vole pot te betoale !”
“Ik wil oe den éleft geive, maneke. Den éleft is mieër dan genoeg ver aa !”
“Is da d oe léste waurd ?”
“Men alerléste” zei de lachende schiper . As ’t oe ni j oansto, dan krai de van mai ginen roojen doit én ‘k gooj oe w oep de koeëp too, auverboeërd.”
As aungze Jan dee beleidegeeng oeërde, begoste zen oeëge te flikere n aungder zen gefraungste weingkbraawe. Mor al gaa bedwoong em zen kolèère n én der kwam ne f venainege glimlach oep ze gezicht. A dei ne stap achteroit, zag zenen teigestaender récht in zen oeëge n én a stroepte zen maawe trug oep.
“Boas” zei j aungze Jan ieël kalemkes,” g’é d ongelaik da g’oe zoe kwoad mokt.” Ik veeng oe naa nog teeng kieëre lileker as derstrak.”
“Miljaerdedzju “ brulde de schiper.
“Boas, ge wert nog lileker !”
“Dieë gast is ni bang” moempelde n ieën van de matroeëze verwaungderd. Aungze Jan oeërde dee waurde n én a reep al lachend: “ Bang ? Ik zén van niks of neemand bang én zeiker ni f van dieë groeëte motegord.”
“Wa? Ike , ne motegord” brulde de schiper in en fraense kolèère. Da d é de ni f ver niks gezei !”
“Da ch gon ek oe betold zéte ‘”
“Komt mor af” zei t de Jan.
Ne segaungd loater kreig de schiper zoeën farem uperkut da ’t em zo groeët as da t em was, oep ’t dék knalde. Dan pakte n aungze Jan ém ba ze nékvél , stak em nor oemoeëg, leep no den boeërd van ’t schip én leet em --- mé gestrékte n aerem --- bauve ’t woater beingele.
De matroeëze stoonge n er oep te zeeng én zeije gi waurd. De schiper brulde n én spartelde gelak e vaereke mor neemand deeref dichterbai kaume n oem em t’ élepe.
“ Wél schiper , zei t de Jan, zé de van plan ieërlek te were n én mai te betoale , joa of nei ?” “As ek gin aentwaurd kraig vuir da’k tot teeng getéld ém, dan loat ek oe los.”
“Ieën, twieë, drai……….”
“Lot me ni los ! Ik kan ni s zwéme ! “ reep de schiper.
“Veer, vaif , zés, zeive , acht ……..
“Ik betoal !”
“Da’s ’t verstaendegste da ch ge kunt doong”: aentwaurde de Jan, terwail da t em de schiper trug on boeërd trok én oep ’t dék neirzéte.
Blieëk van kolèère n én alteroase dei de schiper zen portefuij aupe n én betolde. Aungze Jan stak et géld in zene zak, zei al lachend ne goojendag, sproong oep de loeëpplaengk én geeng al floitend nor ois zjust of dat er oogenomd niks gebuird was.

Mooder Neiltsje