114: Aentwaereps in 't Oards Paradais

Johannes Goropius Becanus

(1519-1572)

Der is nen taid gewést da t de gelieërde n et noeëdeg vaungde n oem une noam wa mieër Latains te loate kleengke. “Johannes Goropius Becanus” is aigelek Jan Gerartsen ( da’s zene n échte noam) dieë n in Gorp in d’Olandse gemieënte “Hilvarenbeek” [ilvoarembeik] gebaure n is. “Johannes” is ’t zélefste n as Jan. Goropius betieëkent dan “van Gorp” én Becanus mut “van Beek” vuirstéle. “Hilvaren-“ éme ze worschainlek mor loate vale n oem et ni te moojlek én te laengk te moake.
“Johannes Goropius Becanus” [jowanes goraupijus békoanus[ is gebaure n oep den 23ste jeunee van ’t joar 1519 in ” Gorp” [gorep], e klai pletske n eeverans in de beurt van” Hilvarenbeek” [ilvoarembeik]. Doar geeng em as joonge gast ver ’t ieëst no ’t schaul. Dernoa geeng em studeire n in” ’s Hertogenbosch” [sértaugembos]. Nog loater --- in ’t joar 1538 trok em no d’univérsitait van Luive, én doar weer em in ieë joar taid gepromovèèrd tot liséns-joat ( da d ieëte toongs in ’t Latain: licentiatus artium). In ’t joar 1539 trok em nor ’t Draitoaleg Koleizje (in’t Latain “Collegium Trilingue”) van Luive, woar em Latain, Griks en Ébrieëws geeng studeire. E poar joar noadeeng was em al benoemd as proféser in de filosofee. In 1545 geeng em wiskeungde, nateurkeungde n én médisaine studeire ba nen beroemde proféser (Reynier Gemma Frisius) én e poar joar loater weer ém doktaur in de médisaine.
En tadsje is em oek nen ieëlen beroemden doktaur gewést want Kuinegin Eléonora van Fraengkrek én Marija van Ongaraije ( da woare zusters van Koarel de Vde dee in Brusel gewoeënd éme) ade em gevroagd oem une laifarts te were. Da lèèvetsje on ’t Kuineengklek Of ei t em gin weengdaire gelei want a profeteirde n er van oem ieël wa d oep rais te kune goan no Spanje, Fraengkrek, Detsland én Itoaleje.
Mor aigelek was em vaulemieër gintreseird in ales was mé toalkeungde te moake n ad. A j ei s zélefs gerefuseird oem oek nog laifarts van Kuineeng Filips den IIde te were. A vaungd da’t genoeg gewést was én a trok nor Aentwaerepe n in 1554 oem er den ofis-jeilen ” Doktaur van ’t Stad” te were. Da gaf em de kaens oem zenaige varder beizeg t’ aawe mé s zen obi : de toalkeungde.
Mor noa en tadsje mut em et eer oek bui gewere zén want a trok in 1569 no Loik. Meschin ad t da wél eet te moake mé t fait da d ai ni s zoe nen ortodokse katoleek was én ver dee meingse was ’t in dieën taid ni f vaileg in Aentwaerepe.

In ’t joar 1569 ad em ba zene vreengd Plantin( dieë duir em gespaungserd weer) ze lèèveswaerek loate druke: Origines Antwerpianae” (in dieën taid schreive n ale gelieërde bole n un boeke n in ’t Latain, zoe w as ze da naa w in ’t Eingels doong !). Dieën boek zee t er en ieël gelieërd geval oit. Ver dieën taid was et da d oek. Mor vandoag weite de toalkeundege n al ieël wa mieër auver un vak én ze veengde da t er oep dee 1000 bladzaide mieër kwatsj sto dan wa d ‘aenders. Z’éme ni j ieëlemoal ongelaik, mor ze vergeite da” Becanus “wél den ieëste was dieë n oep ’t gedacht gekaume n is da d ieël wa toale mé mekoar verbaend aawe n én worschainlek eeverans van mekoar mute n afstame. Wél ad em et verkieërd vuir as em docht da ‘t Aentwaereps aawer was dan ’t Greeks én ’t Ebrieëws (Spaiteg ver de Sinjaure n ei !).

A docht zélefs da

't Aentwaereps de toal was dee j Oadam én Eiva in ’t

Oards Paradais gesprauke n ade !

Vandoag kune wai der is goo mé lache, mor in dieën taid weer da d ieël serjuis genaume. Doarvuir must em nen ieëlenbool gefantaseirde étimologeeje n oitdeingke. Mor we mute toogeive : zainen boek weer gedrukt nog vuir da “ William Jones”(°1746+1794)” oep ‘t gedacht gekaume was da t d’Uiropeise toale afstamde van d’oeësterse toale, én da d “August Schleicher” in 1863 auver de groeëte Indo-Uiropeise toalefamile geschreive n ei. Gin ieën van dee twieë groeëte gelieërde n ei g et noeëdeg gevaungde n oem “ Johannes Goropius Becanus” mersee te zége oemda d ai j un aigelek oep wég ad golepe.
Wee wét wa flaawekul wert er naa geschreive dieë n oek ieël serjuis bedoold is én wer da s ze bine n e poar aungderd joar is goo mé s zule lache!

In 1572 weer Becanus duir ne zeikere n artog “Celi van Medina” no Moastricht geroope. Doar weer em zeek én is em oek gestereve n oep den 28ste jeunee van da s zélefde joar.