061:Lékteur 01:De Breimer Stadsmuzekaente
In deze rubriek zullen we af en toe een tekst zetten waar je kan op oefenen. Om te beginnen zullen we eenvoudige verhaaltjes nemen die iedereen kent zodat je je enkel moet concentreren op de spraakkunst. Je zal zien als je een echte Antwerpenaar bent en de basisregels van de Antwerpse spelling onder de knie hebt dan is dat allemaal niet zo moeilijk. De grootste moeilijkheid blijft dan--- denk ik --- het aanelkaarschrijven van de woorden met overgangsklanken en het al of niet schrijven van de assimilaties. Voor iemand die geen Antwerpenaar is, is het natuurlijk wel moeilijker. Hoe verder je van het Antwerps staat, hoe meer moeite je zal moeten doen.
Lékteur 01: DE BREIMER STADSMUZEKAENTE
Der was joare geleije ne man dieë nen aawen eizel ad . Da bieësje(1) n ad al joare n achterieën ieël ze lèève de zake mé groan no de meule gedroage. Mor naa weer em al en dageske n aawer én a was nimieër zoe staerek as toongs da t em in de fluir van ze lèève was. Zene mieëster ad beslaute em te verkoeëpe n on den abatwaer( 2). Den eizel ad et in’t snetsje da t er eet ni klopte én a mokte da t em ribedebee was. Mor naa must em zélef ver zene kost gon zerege én deroem ad em gedocht van stadsmuzekaent te were . “Da s zal (3) wél luke in Breime”: dacht em.
Zoe gezei zoe gedoan : én a trok der notoo.
As em al en tadsje n ieëmel (4) mooderzeelalieën aungderwég was, kwam em nen aawe jachtaungd teige. Dieë lag langs de kaent van de wég t’ aige pesees of a j ad ne maraton geloeëpe.
“Wa lig d ega (3) der zoe te pufe kameroad ? “: zei t den (3) eizel teige dieën aungd.
“ Och” zei t den (3) aungd ’t is da ‘k al zoe w aud zén. Menen boas wau m’on nen tak van nen boeëm oepange oemda’k ni rap genoeg nimer was oem achter de konaine te krose. ‘k E'm dan mor men bieëne n aungder men aereme genaume n én ‘k zén zoe rap as da’k kost gon loeëpe. Mor woar mut ekik na mene kost mé f verdeene (3). Der is ginen ieënen boas dieë mai nog wil d éme(3) n oemda ‘k al zoe w aud zén.
“Wét de wa ?”: zei t den eizel “ ‘k Zén van plan no Breime te goan oem doar stadsmuzekaent te were n oem oep dee maneer af én toe eet tuse men taende te kune steike. “ “ Go mei mé mai j én wer d oek stadsmuzekaent ; dan kune we soame muzeek speile.” “ Gai spelt bavuirbéld oep de floit én ik roefel wa d oep (3) en troemel.
“Da’s e goo ch gedacht”(3) : zei t den(3) aungd én ze geenge soame n oep stap.
E poar stroate vaerder zoage z’en moagere pékzwarte kat auver de wég loeëpe. Dee was on’t blèète gelak e klai keengd. De troane leepe auver uir koake n én ze trok zoe w en tristeg gezicht da ge wél must kompase n éme mé j uir.
“Weroem blét ega zoe ?” zei t den (3) eizel teige de kat.
“Wél moat”: zei t de (3) kat “ Oemda mene péls ni mieër zoe schoeën bleengt én men taende n ieën ver ieën begine n oit te vale, én oemda’k de godsjuigdegen dag achter de stauf lig te mafe of te spine in plets van moize te vange --zoe wa’k dei in mene joongen taid---ad men boske teige de beure gezei da ’t em mai gin verzoipe n in ’t kanoal. “ ‘k Zén nog zjust oep taid auver de meur van den of kune spreenge, aenders ad ek eer naa ni ch gestoan (3).” “Mor joa, eer ston ek na, ‘k weit van gin aut paile te moake n én ‘k weit ni woar da'k vannacht zal kune sloape.”
“Wél, go mé j aungs mei no Breime. Ge zé gewoeën van aféntoo snachs e konsért te geive dan mut da toch ni s zoe (3) moojlek zén.”
“Joa, weroem ni ?” zei t de kat én ze geeng mé j un mei.
En bitsje loater kwoame ze langs en boerderai. Doar zat--- oep ne méstoeëp--- nen oan te kroije gelak zot.
“Amai, men oeëre”; zei t den(3) eizel. Is ‘t eer eeverans on’t braende da ge zoevaul lawait
mokt?”
“Momeingtsje n ei,” zei t den(3) oan “na j ém ekik al zoevaul joare men bést gedoan én naa wer ekik zoe beleidegd. Da noome ze staengk ver daengk ! Morege n is’t zaungdag én de boerin verwacht volek. Én z’ei gezei da ze mai j e kopeke kléngder go moake n én mai j in de soep go t doong. Vanoavend zauwe ze mene kop afkape deroem kroi j ek na mor zauvaul as da ‘k kan én ver zoelaengk da’k da nog kan.
“Och,”zei t den eizel “ zolaengk da d oewe kop er nog oepsto w en da g’er nog mé kunt deingke, go d’em toch ni loate n afsnaije !” “Komt toch mei mé j aungs ,moat !Wai gon no Breime n oem stadsmuzekaente te were. G’é d en (3) gooj stém . We kune soame muzeek moake. Da s zal wél meivale.”
Den oan leet da gin twi kieëre zége. A sproong van ze kot af én mé j un veere troke ze vaerder. De boerin must mor en aender slachtofer gon zeuke ver uir soep.
Mor de wég no Breime was nog laengk. Oep ieënen dag zauwe ze der ni ch geroake (3).Teige den oavend kwoame z’on e groeët bos én den eizel , dieë zoewa den boas spélde, zei: “Motsjes, we zén gin ieën van alemoal nog biterjoongk. ’t Is ni ch goo da w’aungs aa knauke te vaul forseire. ‘ k Stél vuir da we in ’t bos blaive sloape n én da we moregevreug vaerder tréke.”
Zoe gezei, zoe gedoan. Den eizel én den aungd geenge n aungder ne groeëten boeëm lige. De kat kraup erin én sleep oep nen diken tak én den oan geeng ieëlemoal van bauve in den top van den boeëm sloape. A droide zenaige n ieëst no ’t Wéste wer da t de (3) zon on ’t aungdergegon was. Dan droide n em zenaige no ’t Oeëste wer da t de (3) zon de volgende morege trug zau begine schaine. Tenslote zéte n em zenaige in de richteeng van ’t Naurde . A wau zjust zen blafeteure dicht doong as em in de vaerte in ‘t bos e lichtsje zag schaine.
Den eizel zei: “Lot aungs doar dan mor notoo gon want deis pletske is toch nogal vochteg én da’s ni s zoe (3) goo ver aungs aa knauke.” Den aungd zei da ’t em aupte doar e stukske vlieës te veengde want a ramelde van de groeëte n oonger. De kat aupte da z’uiraige wa s zau (3) kune verwaereme vuir e stofke n én den oan zag et toch oek ni s zoe (3) zite oem nen ieële nacht gelak ne weengdwaizer derbauve n in dieën boeëm te zite koekeloore.
Ze geenge dus duir ‘t stikdaungker bos oep da licht oep af. Oitaindelek stoonge z’er vuir. Ze zoage da t da (3) licht ,da no boite n oep de boeëme schein, aigelek van en petrollamp kwam.
Den eizel, dieë de grutste was, leep no ’t veingster én loorde no bine.
“Wa s zee (3) de ?” vroog den oan.
“Och mane” aentwaurde den eizel “ ik zeeng en toafel vol mé laker eite én dreengke. Der zite bandeete raungd dee farem on’t sjmautse én.
“ Zén ’t vaul bandeete ? vrooge de kat, den aungd én den oan.
“ ‘k Zeeng er drai” zei t den (3) eizel.”’k Deingk da d ieëne(3) van un den boas is want a j ei ne langen board én a j ei nen ood mé j en ploim oep zene lileke kop.” “ Den twide n ei d e moteg gezicht mé ne zwarte lap auver zen ieën oeëg . Den darde is zoe grais as en doif én zee t er ni j al te snuger oit.
“Amai,” jaengkte den aungd “dee j éme n et goo: z’éme n en toafel vol mé j eite n én ze zite waerem bine.”
“Da’s na zjust wa da wai noeëdeg éme “ kroide den oan .
“ Laker eite n én vuir de stauf menaige kune verwaereme; da’s ver mai de maks” mijaude de kat.
Ze dachte n ale veer: “Oo kune we dee kèèrels eer boite joage ?”
Aindelek ade z’e gooj idei. Den eizel must mé s zen (3) verste poeëte oep de raichel gon stoan, den aungd zau dan oep den eizel zene rug klime n én de kat oep de rug van den aungd. Den oan zau w oep de kop van de kat vleege.
As ales klèèr was begone z’une muzeek te moake. Den eizel balekte of da t em (3) vermoeërd weer. Den aungd blafte of da t em (3) roazend kwoad was. De kat mijaude zoe vrieëselek da ’t was of er en sirèèn afgeeng. Én den oan kroide zoe w ard da ch ge (3) zau gedocht éme da’t kot in braend stoong.
Dan sproonge ze dwars duir de roit zoe da t de ( 3) stuke gelas langs ale kaente vlauge.
De bandeete verschaute n unaige nen bult. Ze leete un glas wain oit un aende vale. Ze dochte da d un (3) léste eur gesloage was. Ze streungkelde n auver de stoole én leepe dan gelak zote no boite n et doongker bos in.
Aungs veer kameroade zéte de stoole trug récht , geenge n on toafel zite n én begoste ’t eite tot da ze benoa w onplofte.
Den eizel fréte de saload én de peekes oep. Den aungd spélde n ale weste no bine .De kat ad nog noeët zovaul én zoe ne lakere vis geite n én den oan was konteingt mé j al ’t broeëd.
Z’ade zeiker ne vuirroad in un kas gesloage wer da s ze (3) wél en weik mé voeërt koste .
As ’t eite n oep was, geenge ze sloape.Den eizel geeng ver de waeremte n achter ’t ois oep de méstoeëp lige. Den aungd geeng dicht ba de vuirduir lige n oem den bool te bewoake. De kat lag vuir de stoof te spine én den oan zocht e pletske aungder de nok van ’t dak én stak zene kop aungder zen vluigels.
Oemda ze zoe doeëdmeug woare, vele ze rap in ’t sloap én droeëmde van zeutekoek én beiter doage. Den eizel zag zenaige as joonge staereke gast mé s zake (3) bloem sluire ver de muile. Da was de gooje n aawen taid ! Toongs kreig em van zenen boas as beloeëneeng nog laker eite.
Den aungd droeëmde n oek da t em (3) nog joongk was én oep oazejacht geeng . De kat droeëmde van véte moize én zeute mélek. Den oan zag zenaige mé j ieël zenen oarem auver ’t aeref loeëpe én zenen kam zag veurroeëd van lèèveslust.
’t Was al midernacht gewere. De bandeete zoage vanoit de vaerte da t er (3) gi licht nimer braende én da’t moisstil gewere was. Ze dochte :”W’ade meschin beiter ni s zoe (3) paneekereg oep de vlucht mute sloage. Ze steurde de loempste veroit oem polsoeëgte te gon neime want d’aender betraude n et zokske toch ni j ieëlemoal.
Oep zen tieëne slaup den bandeet no ’t oizeke. A dacht ’t is amel rusteg én a geeng no de kuike n oem ’t licht oan te steike. A zag de veuregvlamend’ oeëge van de kat , a docht da t da (3) gloojende kaule woare n én a j eeld er e stékske teige oem der en kèès mé j oan te steike.
De kat kon da ni j aprés-jeire én ze sproong no den bandeet ze gezicht . Ze krapte n en beit em zoe w ard da ’t blood langs ale kaente vlaug. Den bandeet verschoot zenaige n en ongeluk én begost oem ulep te roope. A leep raungd gelak ne zot én probeirde langs d’achterduir t’ ontsnape. Mor doar lag den aungd. Dieë beit em in zen bieëne. As em aindelek dan toch boite gerokt was leep em langs de mestoeëp én kreig ne fareme stamp van den eizel. Den oan, dieë klèèrwaker gewere was van al da lawait begost te kroije gelak em nog noeët gekroid ad.
Den bandeet kwam boite n oasem trug ba zen kameroade én a zei: “ In ’t ois zite naa w amel deuvels. Ba de stauf zit en éks dee zoe lilek as de nacht is. Z’ei me wile betoeëvere mé j uir gloojend’oeëge n én z’ei mé j uir lange noagels ieël me gezicht aupegekrapt. Vuir de verduir stoong er ne ruis van ne veingt dieë mé j e schaerep més in men bieëne gestauke n ei. Oep ’t aeref lag er e zwart spoeëk da m’afgerameld ei mé j en schup zoeda’k naa vol blaaplake ston. Bauve n oep t dak zit er ne keirel dieë n ieël den taid roept én teert da t em me wél zal te pake kraige oem me j in den bak te steike. ‘k Zén gon loeëpe zoe rap as men bieëne n et tooleete.
De bandeete vertraude n et zokske ni mieër. Ze deereve nimieër nor da d ois gon (3). De veer Breimer stadsmuzekaente vaungde n et er ieël gezéleg én ze zén er blaive woeëne.
Nautas:
(1) bieësje :diminutieven die op -st eindigen verliezen de -t- als het suffix- sje is:
Voorbeelden: bieëst>>bieësje ; fieëst>> fieësje; kist >> kisje
We maken hier een uitzondering op de regel der gelijkvormigheid. We hebben gekozen voor de spelling zonder –t- om op die manier te vermijden dat men “naar de letter” zou lezen. De grondwoorden blijven uiteraard “bieëst, fieëst, kist, etc.”
(2) abatwaer: Antwerpse spelling van het Franse woord “abattoir” d.i. AB slachthuis.
(3) Verklaring voor deze vormen:
Er doen zich twee gevallen voor:
1° Woorden die oorspronkelijk op[ –t ] eindigden ,hebben deze [–t ] verloren nadat de progressieve assimilatie al had plaatsgevonden. De [-t] is dus weggevallen , maar de medeklinkers die stemloos geworden waren , blijven stemloos. Dit doet zich voor als het tweede woord met een medeklinker begint (ook een reeds verdwenen h- !).
Om te vermijden dat men verkeerd zou lezen en om de regel der gelijkvormigheid te kunnen toepassen, hebben we telkens de stemloze medeklinkers vermeld en het tweede woord onveranderd gelaten.
In de eerste plaats staan --- met een * gemerkt ---de hypotetische gereconstrueerde woordvormen , die aan de basis zouden kunnen liggen van deze evolutie.
Op de laatste plaats hebben we tussen bijbelhaken de fonologische uitspraak ---volgens onze eigen spelling --- voorgesteld.
*zeit den >>zei t den progr.ass. [zeiten]
*mét verdeene >>mé f verdeene progr.ass [méferdeene]
*good[t] gedacht>>goo ch gedacht progr.ass [goochedacht]
*zeit den >>zei t den progr.ass. [zeiten]
*nit gestoan >>ni ch gestoan progr.ass. [nichestoan]
*nit zoe >>ni s zoe progr.ass. [nisoe]
*nit geroake >>ni ch geroake progr.ass. [nicheroake]
*dat de >>da t de progr.ass. [date]
*nit zoe >>ni s zoe progr.ass. [nisoe]
*wat zau >>wa s zau progr.ass. [wasau]
*dat da >>da t da progr.ass [data]
*wat zee >>wa s zee progr.ass. [wasee]
*mét zen >>mé s zen progr.ass. [mésen]
*dat (h)em >>da t em progr.ass. [datem]
*dat ge >>da ch ge progr.ass. [dache]
*dat ze >>da s ze progr.ass. [dase]
*mét zake >>mé s zake progr.ass. [mésake]
2° Woorden die oorspronkelijk op[ –t ] eindigden ,hebben deze [–t ] verloren nadat een regressieve assimilatie al had plaatsgevonden. De [-t] is dus weggevallen , maar de medeklinkers die stemhebbend geworden waren , blijven stemhebbend. Dit doet zich voor als het tweede woord met een klinker begint.
*ligt ega >>lig d ega regr.ass. [ligdega]
*wilt éme >>wil d éme regr.ass. [wildéme]
*wat oep >>wa d oep regr.ass. [wadoep]
*g’ ét en >>g’é d en regr.ass. [géden]
*dat ieëne >>da d ieëne regr.ass. [dadieëne]
*dat un >>da d un regr.ass. [dadun]
*dat ois >>da d ois regr.ass [dadois]
(4)Men zegt én schrijft:
Ieëlemoal , ieëlemol , ieëmol of ieëmel
naargelang het woord met meer of minder nadruk uitgesproken wordt. Dit verschijnsel doet zich ook voor bij tientallen andere woorden
gepost door godzjumenas @ 12:35 a.m.
0 reacties:
Een reactie posten
Aanmelden bij Reacties posten [Atom]
<< Homepage