Aentwaereps

woensdag, januari 31, 2007

077: Artikel oit et "Nieuwsblad" van 01/02/2007



,, Wij brengen dialectpop ''
Fixkes veroveren meteen hotshot op Studio Brussel


Kalmthout - ,,Of ik het vroeger zelf wel eens 'aangevraagd' heb? Ja, meermaals'', bekent gitarist Peter Deckers (35) van de Fixkes. Kvraagetaan, de eerste single van de Antwerps-Kempense dialectpopband, is op dit moment dé sensatie op Studio Brussel.
Je mag deze week de radio niet aanzetten of je hoort het charmante liedje Kvraagetaan van de Fixkes. Op Studio Brussel is het nummer zelfs al meteen gebombardeerd tot hotshot , zeg maar de meest gedraaide schijf van de week. Behalve de prachtige nostalgische tekst valt ook de tongval van de zanger op, een kleurrijk Antwerps-Kempens dialect. Gitarist Peter Deckers komt uit Kalmthout, de rest van de groep uit Stabroek. Dialect is weer helemaal ín vandaag? ,,Absoluut. Zingen in je eigen streektaal is hot . Toch noemen wij onszelf zeker niet vernieuwend. We maken hoogstens deel uit van een nieuwe trend. Wij brengen 'dialectpop': melancholische popmuziek in de taal waarin we zijn opgegroeid.''

( fragmeingt oit nen tékst geschreive duir Eddy Meulemans 01/02/2007)


Mieër oep:

http://www.nieuwsblad.be/Article/Detail.aspx?ArticleID=G6N17N8SR

(de sait van de Fixkes)

woensdag, januari 24, 2007

075:Faungske n is er ni mieër



Gistere n éme w in ’t Krémataurejum van Wilraik afschaid genaume van Faungske van den Eingel. Smiddags zat den Eingel dan oek stampvol. Faungske zen famile zat aungder de speegel wer da s z’in 2000 Faungske zene noam én zene gebaurtendoatem oep geschreive n ade. Toongs was em “nog mor" 95 joar.
Faungske n is vuirege muingdag gestereve n on en loongontsteikeeng. A was al zeiker daerteg joar den audste n én de reigelmoategste klaent van den Eingel. A j ad de gewoeënte n oem eedere kieër te begine mé ne kofe n én e witeke. Dernoa droongk em dan ze preengske. A zat altaid oep et ver em gerésérveird pletske. Neemand aenders mocht doar gon zite ! Da zal der naa tristeg oit gon zeeng. Mor ‘k aup da’t ver em zal gerésérveird blaive !


Toongs da Faungske ze vrauke steeref in 1976, was et zene zuing dieë n em ver den ieëste kieër no den Eingel brocht. A vaungd da s ze voader must blaive n aungder de meingse kaume. Woar veengde na j in Aentwaerepe n en beiter pletske dan in den Eingel oep de Groeëte Mart , dicht ba ’t Stadois én den Aungzelivevraawentaure woar ’t art van Aentwaerepe klopt ?


Zoe w is Faungske n ale doage n én joarelaengk mé t den tram vanoit Duirne no ’t Stad gereije. Alieën oep ‘t léste dan geeng et nimieër zoe goo. A was in e rustois oepgenaume. Van dan af kwam em nog twi kieëre n in de weik: ne kieër den deengsdag én ne kieër de vraidag. De léste weike n ei neemand em nog gezeeng in den Eingel. De stamgaste vrooge n unaige nateurlek af wa t er on d’aend was. Der weer gezei da t em wa d in ’t sukelstretsje zat mé s zen gezaungdad. Spaiteg genoeg was da mor al te woar.
Oek de Patrik van ’t Schoeë Verdeep was er bai j én a droongk e preengske gelak Faungske. Meschin aupt em oek meengstes 101 joar te were duir preengskes te dreengke.
(©Marc van Royen)
Leengks:
1° Go no main arsjeef van jeulee 2006 nr 027
2° Steurt nor oe vreengde n et kortsje van Marc van Royen. Da f veeng d'oep:
aungder
E-Cards

vrijdag, januari 19, 2007

074:" Elixir d'Anvers"




As er in Aentwaerepe gesprauke wert van “Elixir d’Anvers” dan deingkt aleman trug on de goojen aawen taid. Aungs memoe w én aungs vevoa dee koste der écht van geneete.’t Was oek en remeide teige moagzieër , boikkrampe n én alerlai ziktes. Ge must er mor e poar drupeltsjes van oep e klauntsje soiker doong oem oit oe laide verlost te were.En échte pèèrderemeide was et want ’t weer oek gebrekt ba pèèrde dee koleek ade. ’t Schaint da zélefs den tuit van de flés der spés-joal ver gemokt was !

Da laker likereke bestoa d al van in 1863.Den 19de mèèrt 1863 , mide n in de nacht ontdékte “François –Xavier de Beukelaer ---- noa da t em, joarelaengk ad gékspériménteird --- et resépt van deize gaudendraengk.’t Schaint dat er wél 32 verschilende kroide van auver ieël de wèèreld in gebrekt were.Da ch géft deize n élikseer zene n aparte smoak, dieë ge noeët nimer vergét as g’et oeët is gedroongke n ét.

Al in 1887 kreig den “Elixir d’Anvers” van ’t Aentwaereps Koleizje félisitoases oemda d et mé j en ieërediplauma van de tentoeënstéleeng in” Boulogne-sur-Mer” truggekaume was. Doar was nautabeine “Louis Pasteur” vuirziter gewést. Da was tegelaikertaid al nen oanloeëp no den titel van ofléveranseer van Bélege. Teengtale gaawe madoles én ieërediplaumas ei g et veroeëverd auver ieël de wèèreld.

D’ieëste likuirstaukerai van “Elixir d’Anvers” stoong oep de Pèèrdemart . Loater raungd 1880 veroisde ze no de Breidastrot numerau 22.Nog dikwels zau ze van adrés veraendere oemda t de zoak alted mor gruter én gruter weer. Der weer zélefs e kastieël mé j e paerek on d’Ontsjeslai ( Haantjeslei) ver oangekocht. In 1894 weer er mé j en neef staukerai begone. In 1913 weer er in de “Van Trierstraat” [vantreerstrot] numerau 40 nen ântrepau gebaud wer da t dan de stok kon oepgesloage were.

A ge nog wa mieër auver den “Elixir d’Anvers” wilt weite, sureft dan nor:

http://www.fx-debeukelaer.be/ ( FX de Beukelaer - Haantjeslei 132 - 2018 Antwerpen )


zaterdag, januari 13, 2007

073:TOOBAK





Toobak wert gemokt van ne plaent dieë n in ’t Latain “Nicotiana tabacum” genoemd wert. ’t Is ne plaent van dezélefde saurt as de tomate n én de petaete. Dee were “Nachtschoadege” genoemd én ze zén amel min of mieër vergifteg.
Oe laengk da t de meingse al gesmoeërd éme da wét neemand zjust te zége. Vreuger weer er no t schaint alieën toobak gesmoeërd in Zoid-én Midenameireka. D’audst’ afbeildeenge van smoeërende Maija-Indijoane zén van-- schate ze -- 300 joar noa Kristes.
In Uiraupa zén z’ieëst toobak begine smoeëre noada Kolumbus in 1492 zogezei Ameireka ontdékte.(‘k ém menaige altaid afgevroagd oo da g’e laend kunt ontdéke wer da d al meingse woeëne; mor joa, da woare nateurlek in d’oeëge van dee konkistadoores mor wilde bieëste ) Mor zoewas naa soemege noasees unaige gon bemooje mé t de zoake van aender laende oemda s ze petrol gerauke n éme, zoe wau Kolumbus ne kertere wég nor Indije n oem doar spéseraije te gon oepkoeëpe n én mé j en dike weengst in Uiraupa voeërt te verkoeëpe. Da t em nen dike keimel schaut da d éme z’al laengk vergeite. De sukelér docht da t em in Indije n oangekaume was én deroem noemde n em dee “bieëste” dan mor Indijoane.
Kolumbus ad al gezeeng da t Indijoane gedroeëgde bloare n oeprolde n én dan oanstoake oem de smoeër oep te zoige. Mor de Spanjorde dochte da t da d en aides gebroik must zén.
Oep zen twide rais must Kolumbus van de paus e kopel monike meineime oem “de blaide baudschap” te breenge, mor aigelek faitelek wauwe z’alieën mor un zake vule. Tone gaud éme ze van Ameireka nor Spanje geslépt. Ieën van de monike n eeld goo w in d oeëg oo da t dee j Indijoane stoonge te pafe. Ze gebrekte e saurt paip mé twieë beskes dee z’in un nuisgoate stoake. Ze snauve dieë smoeër oep én gerokte doarduir in en saurt roos. D’aender indijoane stoonge der dan mé bewaungdereeng no te zeeng .”Oviedo”, ne Spoanse schraiver, wist te zége da s ze dee paip “tabako” noemde. Loater weer dieë noam gegeive on de plaent dieë gesmoeërd weer.


JOONGK GELIEËRD IS AUD GEDOAN


Auver ’t algemieën vaungde de zoegnomd’ontdékeengsraizegers toobak mor e vees geval.Alieën matroeëze n én soldoate pafte wél is, mor dan in ’t genipt. Dee j indijoanse gewoeëntes vaungde ze mor en smèèrege bedooneeng wer da strénge strafe n oepstoonge. Mor soemege matroeëze brachte da goedsje mei nor Uiraupa w én geenge in ’t aupenboar ston smoeëre.
Der was er zélefs ieëne dieë der benoa ver oep den braendstoapel weer gezét. De meingse dee j em zoage smoeëre dochte dat em van den deuvel bezeite was én geenge n em oankloage. Gelukeg vlaug em alieën mor ver e poar joar in de barbitsjes.
JEAN NICOT

Joare loater dochte ze da toobak e saurt midel was oem alerlai ziktes te geneize. Ne Fraensman, “Jean Nicot” , dieë gezaent was in Lisabon, schreif zélefs in 1559 on de Franse kuineeng da toobak en oitsteikend mideltsje was teige koppain. ’t Gevoleg was da d auveral in Uiraupa de meingse toobak geenge plaente ( der woare blaikbor vaul meingse mé koppain in dieën taid)..
In Ameireka , in “Virginia” begone d’Eingelse koloniste toebak te verbaawe. As ze nor un gebaurtelaend truggeenge veele z’oep oemda s ze paipe smoeërde. Van ’t momeingt dat er nen Eingelse n eidelman begon te smoeëre (Sir Walter Raleigh) zag neemand er nog groate n in.
Der kwoame toobaksoize, zowas er oek wain-én beeroize woare. Aigenoardeg genoeg weer er gesprauke van “toobak dreengke” . In Oland sproake ze van “toobak zoige”. Alieën raike meingse koste n unaige da toongs pérmiteire want den toobak was vrieëselek deur..
’t Schol oek ni f vaul of den toobak weer toongs al verboije. Den Eingelse kuineeng “Jacobus I” (dieë kuineeng was van 1603 tot 1625) wau w et verbieëje. Er verschein e pamplét mé t den titel “Misocapnuc”, wa s zoevaul wilt zége as “ Smoeëroater”.
Doarin stoong aungderaendere da toobak ieëlemoal ni ch geneiskrachteg was én da smoeëre barboars was én e gevoar ver d’Eingelse noase. Mor d’Eingelsmane wauwe ni nor em lestere. Ze bleive vaerder toobak smoeëre.
De volgende kuineeng , Koarel I ( wer da loater e maerek van sigaere no genoemd weer), docht er aenders auver. Mor zain rédeneireeng was : as ze dan toch wile vaerder smoeëre, dan zal ek er ver zerege da t da ch géld in de stoatskas breingt. Koarel I zei t da d eederieën mocht smoeëre zoevaul as em wau . Doarmei weer em dan oek den oitveengder van d’aksainze n oep den toobak. Doar zite wai na nog altaid mé ch geschaure. Ge zee : as ’t géld oepbreingt ver de stoatskas dan mag ales.
Teige ’t éngde van d’achtteengd’ ieëw begone z’in Uiraupa , néfe proime, snoive n én paipsmoeëre, oek mé sigaere. De Spanjorde zén oep da ch gedacht gekaume. Stilekesoan begone z’in ieël Uiraupa sigaere te pafe.
Auveral in Uiraupa. weere d’Eingelse noagopt én weere n er schandoaleg’ oeëge takse geive n oep al wa mé smoeëre n én dreengke te moake n ad.



GE Zé F VERWITEGD



In vaul laende begoste ze toobak te fabriseire mor de kwalitait weer er ni beiter duir. Der was nen taid da f vaul meingse zélef tois toobak probeirde te kwieëke, mor dan kwoame de groeëte sigaerefabrike. Doar kon de klaineman nateurlek ni teige n oep.
Weroem da s ze naa zoe vrieëselek tekieër gon teige n al dee smoeërders is ver mai e groeët gretsel. Joarelaengk éme ze da d amel toogeloate want ’t brocht vaul poong in de stoatskas.Naa were z’on de schaendpoal genoageld én were z’apoart gezét gelak besmételeke zeeke. Aigelek zén da meingse n oem kompase mé t’éme. Zjust gelak de zatlape (wer da t de stoatskas oek ne schoeëne seingt on verdeengt) én de meingse dee wa tevaul vét on un laif éme ange (én dee ze soems gi waerek wile geive of dee mieër verzeikereeng mute betoale). In dee gevale spreike we van “draengkzucht” én “vétzucht”. “Zucht” is en aender waurd ver zikte. Da s zen zeeke meingse dee we teige n unaige zauwe mute beschaereme. Mor dan ni j oep dee maneer. We muige n er gin misdoadegers van moake. Ge mut lèève n én loate lèève. We weite al laengk da smoeëre ni gezaungd is. Ni f ver oe loonge( of dee van en aender) én ni f ver oewe portemenei.
De kloo w is da’k na zjust in men gazét geleize n ém da t de joonge meingse dee nog no ’t schaul gon oep de speilpletse zauwe meuge smoeëre (da d ieët nog altaid zoeë, mor der wert ni f vaul nimer gespéld oep de koor van de schaule). Naa verstoan ek er ieëlemoal ginen bal nimer van. Na zjust dee gasjes dee van joongsaf zauwe mute gelieërd were da smoeëre ni t duigt ! Snapt egai j et nog ? Dan zége soemege psicholauge n én pédagauge : “ A g’et verbieët, dan gon z’et zeiker doong.” Alei, veroit schaft dan ale wéte n én régelemeingte mor af ! Begint mor al mé t schaulréglemeingt !


VEER GELUKEGE SMOEËRDERS ?


(DE SMOEËRENDEN DOEËDSKOP IS E SCHILDERAI VAN VINCENT VAN GOGH)

maandag, januari 08, 2007

072:Verlaure Muingdag

E westenbroeët, apelbole n én en dobelwestenbroeët


Verlaure Muingdag is de muingdag noa Draikuineenge.
Vreuger kreige de dokwaerekers mé Neevejor en ékstra prei.Betold verlof bestoong toongs nog ni. De meingse muste n ieël ‘t joar duir van smorges tot soaves une nikel afdroije ver de boaze.Vaul veingte geenge da n oep stamenei j en zaupe n e stuk in une frak. As zoeë ne veingt dan toiskwam dan stoong zenen aleventraaboek al klèèr oem den auverschot oit zen zake t’oale. Ge zee f van eer as er niks auverschaut dan was ’t groeëten ambras én was ’t kot te klain. Want dan kost mooder de vraa w en ieël weik oep de poef gon koeëpe of aleman must oep zen kin zite klope.
Mor mé t Draikuineenge veerde n aleman fieëst én ’t rézultoat was da t er de volgenden dag gi zoad in’t bakske was. Oem toch eet te bike n én te zoipe t’ éme geenge de veingte dan van ’t ieën no ’t aender stameneike n én van den ieënen bieënaawer no den aendere n oem en peengt of wa weste n af te loize ver unaige n un vraa w én ieël den anekesnést.
De bieënaawers mokte dan westebroojkes. Da was en goojekoeëpe n én en laker bukvuleeng dee ze dan on de waerekmane goave. Oemda t er oep dieën dag ver de bieënaawers zoe goo w as niks te verapsake was, noemde ze da “ Verlaure Muingdag” . In de kafeis in ’t Stad (vreuger auveral, naa w alieën ba simpateeke stameneisboaze , oek genoemd:stamenoasbeize) krai d’oep deizen dag ba j oe peengt e westenbroojke. Groatis, verniks stieëndoeëd ver de gooj klaente..Nateurlek alieën ver de “gooj klaente”. Ge zee f van eer da ’t Stad aenders zau krijoole van de kèèskope. Vreuger troke de zatekule zeengend ( alei joa, ’t was mieër brule dan zeenge) van ’t ieë kafeike no ’t aender .
Oemda ’t toongs ni de gewoeënte was da t de vraawe n oek oep kafei geenge (zeiker ni j alieën) éme ze ver ’t zoegenomd zwake geslacht ( me gedacht!) in plets van westebroojkes, apelbole n oitgedocht ( meschin doo t da d oe w on eet deengke). Vandoag is ’t zoeë da ni j alieën in de kafeikes mor oek auveral wer da t er meingse n on ’t waerek zén ( of da tenmeengste probeire te doong), duir de boaze westebroojkes én apelbole gegeive were. Dan wert er gewoeënlek al oep verand gevroagd wee da t er e westenbroeët én wee da t er nen apelbol wilt.
Wee ni ch gèère n oep stamenei go (in Aentwaerepe kun de dee j oep ieën aend téle) kan nateurlek ba den baker zen westebrooje n én zen apelbole gon koeëpe. Mor zoe gerokt dee schoeën tradeese nateurlek vergeite. ’t Is zélefs zoeë da ge teigewaurdeg ieël ’t joar duir westebrooje n én apelbole kunt koeëpe ba de mieëste bakers. ‘k Veeng t da spaiteg mor ‘k mut oek toogeive da’k zélef oek wél in de verlaideeng kaum oem oep aender doage westenbroeët ’t eite. ’t Mut mor ni s zoe laker zén !


No 't schaint weer er e spés-joal leeke gezoonge oep Verlaure Muingdag. Da kén ek zélef ni. As ge da must kéne, wil de da t dan is no mai j oepsteure ? Men ie-meil-adrés is :

godzjumenas@gmail.com

Ik zal et eer dan baischraive n én a ge da ch gèère n ét, dan zal ek nateurlek oewen noam derba vermélde.

vrijdag, januari 05, 2007

071: De Godin Teimis én de Réchtvoardege Réchters



De grikse godin “Themis” [teimis] én de romainse godin “Justitia” [Zjusteesija] woare de godine van orde n én récht ( in dieën taid nateurlek vernoamelek et godelek récht: wa d od de na gedocht ?). Zole woare n et dee de meingse muste zége wa réchtvoardeg was én wa ni.
Da ch godelek récht is naa w al laengk in meingsenaende terécht gekaume. Meingse n éme n un zwake kaente; z’éme n un vreengdsjes én ze zén ni j altaid zaungder vuiroeërdieële. Van zoelaengk as da t er meingse bestoan, zén er oek réchters dee mute n oeërdieële én veroeërdieële.
Leist mor is nen boek auver de gescheedenis van 't récht. Dan zule de schéle wél van oe w oeëge vale. Of zoewas ne prof in de réchte n on d’univérsitait van Geingt altaid zei j as em in ’t begin van ’t akadeimis joar zene kursus begon: “ Béste studeingte n ik zal ole n en ieël joar mute vertéle n auver de gescheedenis van ’t récht. Wél, oem te begine zal ek ole n al zége da t de gescheedenis van ‘t récht aigelek de gescheedenis van ‘t onrécht zau mute genoemd were .”
Da t da réchtspreike ni j altaid van e laijen dakske loept, da s zal oe zeiker ni f verwaungdere. No mai geveul loept da t de lésten taid zélefs de spoigoate n oit. Mor joa, wee zén ekik dan oem doar en mieëneeng auver t’ éme ? Ge wét wél : ze zége: “Ale Bélege zén gelaik ver de wét, mor ni j ale wéte zén gelaik ver ale Bélege.” Oo zau da na kaume ? Worschainlek éme we da wér verkieërd begreipe .




’t Is oe meschin nog ni j oepgevale. Mor go d is no ’t aud zjusteesepalais oep d’ Ameirikalai. Doar sto bauve dieën trap --- werda ch ge mé f vaul moojte kun d oepklime (zeiker a ge gandikapt zé) en béld van de godin Teimis. Dee medam ei tradis-joneil drai j atribeute: en weigschoal in uir leengker aend, e zwèèrd in uir réchter aend, én nen bleengddoek vuir uir oeëge.
Wél, na mut is goo w oepléte. Go t doar on dieën trap stoan én zee nor oemoeëg no de godin.”t Is aigenoardeg (meschin ei t den béldaawer da d éksprés gedoan) mor uir weigschoal angt schieëf, uir zwèèrd snait langs twieë kaente n én ze loort nor oe van aungder uiren bleengddoek.
En gai docht da t dee weigschoal woaterpas must ange oem te loate zeeng da t de wét ver eederieën gelaik is. Ge docht oek da t da zwèèrd toch gi verschil mocht moake tuse de meingse. Weroem mut da t dan langs twieë kaente kune snaije ? E'n weroem, in godsnoam sto s ze der te loore vanaungder uiren bleengddoek.? Ze mag toch ni s zeeng of da t er ne kuineeng, ne preengs, ne raikenbogerd of en aerem lois vuir uir sto ?



Da d intertaid na zjust da panieël van de “Réchtvoardege Réchters” verdweine n is, is meschin gin tooval. Mé t da panieël is er ni j alieën e schilderai verdweine mor oek de réchtvoardege réchters zélef. Woar mut de dee naa nog gon zeuke ? Kuineeng Salomon is al laengk doeëd én begroave.
Ge zee, ge zau bést ni mieër in Seengtnekloas geloeëve. Z’éme oe w ieël oe lèève wa wais gemokt. As oewe fraeng naa nog ni ch gevale n is, wanieër zal em dan gon vale ?

woensdag, januari 03, 2007

070: Teima: 't Meingselek Lichoam

In deze lijst zijn woorden opgenomen die alle van verre of van nabij verband houden met het menselijk lichaam. Let vooral op de verschillen tussen het AN en het Antwerps.
Bij de zelfstandige naamwoorden hebben wij de meervoudsvormen en de verkleinwoorden ---die frekwent gebruikt worden --- vermeld. Bij de bijvoeglijke naamwoorden hebben wij ook in vele gevallen de comparatief en de superlatief vermeld. Deze vormen vertonen namelijk vaak -- -door klankwijziging (Umlaut)--- opvallende verschillen met het AN .Daarbij komt dat de Antwerpenaar veelvuldig gebruik maakt van verkleinwoorden die zeer dikwijls qua betekenis en gevoelswaarde nogal verschillen vertonen met het grondwoord.

aanraken oanroake
adamsappel oadamsapel
adem (buiten…) boitenoasem, poempaf
adem oasem
ademhalen oaseme
ademhaling oademoaleeng
ader oader oaders oaderke
amandelen (mv) amaendele (mv)
arm aerem aereme aeremke
baard boarde boarde bordsje
baardhaar boardoar
babbelen babele
bakkebaard fabrees fabreeze Fr favoris
been bieën bieëne bieëntsje (= AN mv.benen/beenderen)
bijziend baizeengd
bitter biter
blaas (pis)bloas bloaze bloske
blauw blaa blaawer blautst
blind bleengd
blinde bleengde (enk) bleengde (mv)
blinkend bleengkend
bloed blood (A bloojke=AN ukje, baby)
bloeddruk blooddruk
bloedvat bloodvat bloodvoate bloodvotsje
bonzen boongke
borst berst berste besje (4)
borstkas (berst)kas
bot bot
bovenarm bauvenaerem
bovenkaak bauvekoak
bovenlip bauvelip
breed brieëd briejer brieëdst
breedte brieëte
bruin broin
brullen brule







NE NOAGELENBOIK E'N TWIEË DIKE BOIKE


buik boik boike bekske
bukken(zich) buke (zenaige….)
darm daerem daereme daerempke
diep deep
dij dai
dijbeen daibieën
dik dik
dof dof
donker doongker doongkerder doongkerst
doof doeëf
doofheid doeëfad
doofstom stoemendoeëf
doofstomme stoemendoeëve
dove doeëve doeëve
drinken dreengke
duiken doikele
duim doim doime demeke
duwen daawe
éénoog ieënoeëg
elleboog élenbaug élebauge élebogske
enkel eingkel eingkels
ervandoor gaan afbole (et…..)
eten eite
fezelen feizele
fluiten floite
fronsen fraungse
gal gal
gebit gebit
gebogen gebauge
geel gèèl
gelaat/gezicht gezicht/smool/bakes
geparfumeerd geparfumeird











EN BERSTKAS, E GEROMTE N E'N WAEREVELKOLOME



geraamte/skelet geromte/skelét
geur guir
gevoel geveul
gewaar worden gewoar were
gewricht gevricht
EN BAKES

gezicht/gelaat gezicht gezichte gezichtsje/smool smoole smoeltsje/bakes
gezouten gezaute
giechelen gibere
glad g(e)lateg
glimlachen glimlache
gluren loore ,peepe
gouden gaawe
grijpen pake,grabele
grijs grais
groen greung greuner greungst
groot groeët gruter grutst
haar oar oare oreke
hals als alze alske
handpalm aendpalem aendpaleme aendpalemke
hard ard







EN ART E'N EN MOAG


hart
art arte artsje
hartslag artslag
haviksneus oaviksnuis
hees ieës
helder klèèr Fr clair
herhalen éroale
D'ARSES VAN GODZJUMENAS

hersens arsene/arses /ir.plate kèès
heup uip
hiel eel eele iltsje (van een voet of “hak” van een schoen)
hijgen aige
hinken eengkele
hoektand oektaend
hol ol
hoofd kop/ bol/staer/verstaend/ bauvekoamer
hoog oeëg
hoogte oeëgte
horen oeëre
horizontaal orizontoal
huid vél véle veleke
huidziekte oidzikte
huig oig
hurken oep oe w uke gon zite
inademen inoaseme
jukbeen/kaak koksbieën(2)
kaak/jukbeen koksbieën
kattengejank kategejaengk
keel kèèl
keelholte kèèlolte
kies boktaend
kiespijn taendpain
kijken/zien zeeng
kin kin kine kineke
klam klam
klank klaengk klaengke
klein klain kleingder kleingst
kleur kluir kluire klereke
kleurenblind kluirenbleengd
kleverig/plakkerig plakereg
klimmen klime
klinken kleengke
knie knee kneeje kneeke
knieschijf kneeschaif kneeschaive kneeschéfke
knipogen peengke
knokkel knuikel knuikels knuikeltsje
kort kert
kortademig kertoasemeg
kraakbeen kroakbieën
kreunen kruine
krijsen krése
kruin kroin
kruipen kroipe
kuieren sleingtere
kuiltje ( in kin of wang) puteke
kuit (v. een been) broi broije
laag (niet hoog) lieëg
lach lach /smail
lachen lache
lang laengk langer langst
lawaai lawait
leeg leig
lengte leingte
leven lèève (ww. en zelfst.nw.)
lever lèèver lèèvers lèèverke
licht licht (kleur !) loecht (gewicht !)
lied leeke
liezen ieëkenise
lip lip lipe lipeke
long loong loonge loongeske
lopen te voot gon, waendele
luchtpijp luchtpaip
luid ard
luisteren lestere
maag moag moage mogske
maagsap moagsap
maagzuur moagzeur
mager moager moagerder moagerst
mals mals malser malst
marcheren marsjeire
mars marsj
mauve moaf
melktand mélektaend , mélektaende, mélektandsje
merg maereg
middelvinger midelveenger
milt milt
mismaakt mismokt
moedertaal moodertoal
moesje moesj Fr mouche
mompelen moempele
mond maungd maungde maundsje(3)
mopperen meze











EN MOESTASJ


moustache moestasj
nagel noagel noagels noageltsje
navel noagelenboik
nek nék néke nékske
neus nuis nuize neske/nuizeke; ir.gafel
neusgat nuisgat nuisgoate nuisgotsje
nier neer neere nireke
oksel oksel oksels okseltsje
onderarm vuiraerem
onderkaak aungderkoak
onderkin dobelkin/dubelkin
onderlip aungderlip
onzichtbaar onzichtbo(a)r
















TWI J OEËRE N E'N EN OEËG





oog (in het….houden) indoeëgaawe/wotsje E. to watch
oog oeëg oeëge oeëgske
oogbal oeëgbol
oogwit ’t wit van d’oeëge
oor oeër oeëre oeëreke
oorlel oeërlél oelerléle oeërléleke
oorschelp oeërschélep
oprispen oeplape (= ook: herstellen,repareren)
oranje oranje
parfum parfû
pees peis peize
pijn zieër
pikant pikaent
pink peengk peengke peengeske
plakkerig/kleverig plakereg
plat plat





DRAI PLATVOOTE




platvoeten (mv) platvoote (mv)
pols pols polse polske
polsslag pols(slag)
proeven preuve
puntig peungteg
pupil pupil pupile
purper purper
recht récht
rechthoekig réchtoekeg
rennen loeëpe, koerse, krose Eng to cross
rib rib ribe ribeke
rieken/ruiken reeke
rimpel rimpel rimpels rimpeltsje
rimpels om de ogen kroijepoeëte
ringvinger reengkveenger
roepen roope
rond raungd
rood roeëd roojer roeëdst
roze raus
rug rug ruge rugeske
ruggegraat rugegroat
ruiken/rieke reeke
ruw raa (= ook: rauw)
schedel scheidel, scheidels, scheideltsje
scheen(been) schein scheine /scheinbieën
scheiding (in het haar) e strepeke/ ir.loizestretsje
scherp schaerep
schop trap/stamp
schoppen stampe/nen trap geive
schouder schaawer schaawers
schouderblad schaawerblad schaawerbloare
schreeuwen roope
schuin schoin/neus
skelet/geraamte skelét, geromte
slagader slagoader
slank slaengk
sleutelbeen sluitelbieën
slijm slaim
slikken slike
slokdarm slokdaerem
smaak smoak smoake smokske
smaakloos smoakeloeës
smakelijk smoakelek
smaken smoake
smal smal











NE SMOOL, NE SCHEIDEL EN NE GROEËTEN TAEND


smoel smool smoole smoeltsje
snijtand snaitaend
snor moestasj moestasje moestasjke Fr moustache
snurken snereke
soepel soepel
speeksel spiksel
spier speer speere spireke
spijsvertering spaisvertèèreeng
spreken spreike
spuwen spieëke
staan stoan
stamelen dodele
stank staengk
staren stoare
steken steike
stem stém stéme stémeke
stembanden stémbaende
stikken stike
stil stil
stilte stilte /ir.stilâs ! Fr silence ! + A stilte !
stinken steengke
stinkerd steengkord
strot strot/straut
struikelen streungkele
taal toal
tand taend taende tandsje
tandvlees taendvlieës
tandwortel taendwertel
tateren toatere, tétere
teen tieën tieëne tieëntsje
tong toong toonge toongeske
traan troan troane trontsje
trekken tréke
trommelvlies troemelvlees
turen peere Eng to peer
uitademen oitoaseme
uiterlijk oiterlek
uitglijden oitraize
uitspreken oitspreike
valse tanden/vals gebit valse taende, vals gebit
vel vél véle véleke
verdwalen verlaure loeëpe
verhemelte geimelte
vertellen vertéle
verteren vertèère
vertering vertèèreeng
verticaal vertikoal
verziend vaerzeengd
vet vét
vezel veizel veizels
vierkantig virkaenteg
vinger veenger veengers veengerke
vingertop tsjoop van de veenger
violet vijolét
vlees vlieës
vochtig vochteg
voelen veule






TWIEË VOOTE N E'N EN AND ME' J EN OEËG







voet voot voote voetsje
voorhoofd veroeëfd(1)
vorm verem
vrouwenborst tét /looze (mv)
vrouwenborsten balkon/komisvuir/looze ( mv) /berste (mv)
vuist vest veste vesje (4)
wandelen waendele
wandeling waendeleeng
wang koak koake kokske
wenen schrieëwe (5), blèète
wenkbrauw weingkbraa weingkbraawe
wervel waerevel waerevels
wervelkolom waerevelkolom/ ir.poaternoster
wijsvinger waisveenger
wimper wimper wimpers
wipneus wipnuis wipnuize wipneske/wipnuizeke
wit wit wite witst
wrat vrat vrate vrateke
wreef vreif
zacht zocht/zacht
zachtheid zachtad
zeggen zége
zenuw zeinew zeinewe
zicht zicht
zichtbaar zichtbo(a)r
zien/kijken zeeng
zij(de) zai
zingen zeenge
zitten zite
zoet zeut
zoetigheid zeutegad
zool zaul zaule zoltsje
zout zaut
zucht zucht zuchte zuchtsje
zuchten zuchte
zurig zureg
zurigheid zuregad
zuur zeur
zwart zwart zwarter zwarst (6)

NAUTAS:

(1) “-oeëfd” enkel in samenstellingen, anders A kop = AN hoofd
(2) AN wang = A koak ; AN kaak =A koksbieën
(3) bij het dim. Van “maungd” wordt geen “ng” gehoord.
(4) Bij verkleinwoorden eindigend op –rst of –st wordt (–r)st- niet gehoord.(berst besje /west wesje/kest kesje/ kist kisje :AN borstje/worstje/korstje/kistje.
(5) schrieëwe = AN “roepen” of “schreien”
(6) in de superlatief van “zwart”wordt -t- niet gehoord

dinsdag, januari 02, 2007

069:Lékteur 02:Snieëwitsje n én de Zeive Dwaerege



’t Was in ’t puteke van de weengter. De snieëvlokskes veele gelak plemekes oit den eimel. Der was en kuinegin dee j on uir ébenaute zwart veengster zat te noije. Terwail da s ze zoe w on’t noije was én de sniëvlokskes in d’oeëg eeld, stak ze mé j uir nold in uiren doim. Der veele drai fain drupeltjes blood in de snieë. Ze zag da roeëd blood zoe schoeën afsteike teige de snieë da s ze ba j uiraige docht: “As ek na mor is e kineke n ad, zo wit as snieë, zoe roeëd as blood én zoe zwart as deis ébenaut. Ni laengk dernoa kreig z’en dochterke.Da was zoe wit as snieë, én zoe roeëd as blood; én uir oar was zoe zwart as ébenaut. Deroem weer ze Snieëwitsje genoemd. Mor ’t kineke was nog mor pas gebaure of de kuinegin steeref. E joar loater traude de kuineng ver den twide kieër. ’t Was en knape vraa, mor z’ad et oeëg in uir staer . Ze kon ni f verdroage dat er eemand néter was as zai. Z’ad nen ieële spés-joale speegel. As ze der vuir geeng stoan én uiraige bezag, zei s ze:

(Franz Jüttner)


“Speegeltsje, speegeltsje n on de waend, wee j is de nétste van ieël ‘t laend ?”

Dan aentwaurede de speegel:
“De kuinegin is de nétste van’t laend”
Dan was ze konteingt want ze wist da t de speegel altaid de woarad zei.
Mor Snieëwitsje weer oek eederen dag néter én néter. As ze zeive joar weer was z’en béld van e maske n én vaul néter as de kuinegin.
Oep zeikeren dag vroog de kuinegin wér is on de speegel:

“Speegeltsje, speegeltsje on de waend, wee j is de nétste van ieël et laend ?”

De speegel aentwaurde:
“Och kuinegin ge zé ga wél nét, mor Snieëwitsje is deuzend kieëre néter as gai!”
De kuinegin verschaut uiraige n en ongeluk.Ze sloog greung én gèèl oit van kolèère. Eedere kieër da s ze Snieëwitsje naa zag, fréte ze mieër én mieër uir kas oep, zoe w aereg was ze gebeite n oep da schoeë keengd.
Ze kon er nimer van sloape. Dag én nacht must ze der on deingke. Van artfrèèterai j én zjaloezee reep ze de joager ba j uir én zei: “Ge mut Snieëwitsje no ’t bos breinge. Ik wil uir eer nimieër zeeng. Ge mut uir vermoeëre n én uir art én uire lèèver meibreinge oem da te bewaize.
De joager dei wa t de kuinegin gevroagd ad. A geeng mé Snieëwitsje n et bos in. Mor as de joager ze jachtmés bauvenolde , veel Snieëwitsje n uire fraeng. Ze begost te blèète n én zei teige de joager: “ Och leeve joager, doo t da ni. Lot me lèève astembleeft ! ‘k Zal in ’t bos blaive woeëne n én ‘k zal noeët nimieër nor ois gon. Oemda ze zoe leef én zo nét was, kon de joager et ni j auver zen art kraige n én a zei: “Och leef keengd, loept gaa wég vuir da’k menaige bedeingk”. Ba zen aige docht em: “ ‘k Wil da ni j oep me geweite éme. Worschainlek zule de wilde bieëste n uir wél oepfrèète” .
Der kwam zjust e joongk értsje verbai. A schaut da neir én olde n er de loonge n én de lèèver oit oem da mei te neime as bewais ver de kuinegin.
De kok must ales in zaut woater kauke én da zjaloos meings éte n ales oep. Z’ad er plezeer in da s ze de loonge n én de lèèver van Snieëwitsje no bine gespeld ad.
Aungdertuse leep da d aerem keengd mooderzeelalieën in da groeët bos én ze weer vrieëselek bang. Ze was ocharme zoe w auver uir toore da s z’on ale boeëme vroog of dee j uir ni koste n élepe. Ze begost te loeëpe n oep uir bloeëte voetsjes auver schaerepe stieëne n én take mé t daures .Der woare wilde bieëste dee j on uir verbai leepe. Mor gin ieën dei j uir kwoad. Ze bleif mor vaerder loeëpe tot da 't doongker weer. Inieës zag z’e klai n eske wervan da t de verduir woagewaid aupestoong. Ze docht : ik zal der mor bine gon, meschin kan ek dan wa d oitruste.
Bine n in da d eske was ales peteetereg klain, mor wél ieël prauper.Der stoong e klain toafeltsje mé j en toafelklieëke n oep.Oep da toafeltsje stoonge zeive klain taloerekes én ba j eeder taloeërke lag er e klai leipeltsje, e klai méske n én e klai verkétsje. Der stoonge oek zeive klain beikerkes. Teige de meur stoonge n er zeive klain bédekes mé snieëwite loakes.Oemda Snieëwitsje schèèl zag van den oonger, éte ze van eeder taloereke n en bitsje greungte n én en bitsje broeëd én droongk z’oit eeder beikerke n e slokske wain. Ze wau ni f van ieën taloereke n ales oepeite.
Dernoa ---ze was zoe meug --- probeirde z’ieën van de bédekes. Mor ’t ieën was te laengk én ’t aender te kert. Tenslote beslaut ze mor in ’t grutste, ‘t zeiveste bédeke te gon lige. Ze was zoe meug da ze gelak nen bloemzak neirveel. Ze sleep dan oek gelak e roeëzeke
As ’t pikendoongker gewere was, kwoame d’aigenére van ’t eske nor ois. Da woare zeive dwaerege dee j in de baerege as mainwaerekers une kost verdeengde. Ze stoake zeive klain késkes oan én zoage dan dat er eemand in’t eske gewést was. Want ’t stoong ni j amel zoewas z’et achtergeloate n ade.
Den ieëste zei: “Wee j ei t er oep mai stooleke gezeite ? Den twide zei: “Wee j ei t er van main taloereke geite ? Den darde zei: “Wee j ei t er van main broojke geite ?” De virde zei: “Wee j ei t er van main greungte geite?” De véfde zei: “ Wee j ei t er mai verkétsje gebrekt ?”.
De zésde zei: “ Wee j ei t er mé mai méske gesneije ?” E'n de zeivende zei :” Wee j ei t er oit main beikerke gedroongke ?”
Mor dan zag den ieëste no zen bédsje én a zei:” Oo komt da puteke n in main bédsje ?” D’aender dwaerege kwoame n erbai én zeije: “In main bédsje ei t er oek eemand geleige.” Mor dan zag de zeivende no zen bédsje n én a zag Snieëwitsje lige. A reep d’aender dwaerege n én dee kwoame n afgeloeëpe . Ze stoake n un késkes in de lucht én ’t licht veel oep Snieëwitsje. Ieëst stoonge ze mé j une maungd vol taende te goape mor dan zeije ze: “ Wa da w eer éme ! Wa d e schoeë maske ! “ Z’ade n er zoevaul plezeer in da s z’uir ni wauwe waker moake. Ze leete n uir rusteg vaerder sloape. De zeivesten dwaereg sleep oem ’t eur ba j ieën van d’ aender dwaerege totda t de nacht verbai was.
’s Morges weer Snieëwitsje waker . Ze zag de zeive dwaerege n én ze verschaut uiraige nen bult. Mor dee woare n ieël vringdelek én vrooge n uir: “ Oo w ieëte ga ? Wee zé d egai ?
“Ik zén Snieëwitsje, aentwaurde ze. “ “Oo zé d egai j eer gekaume in aungs eske ?”: vrooge de dwaerege.
Ze vertélde n un wa f ver en steefmooder da s z’ad, dee j uir ad wile loate vermoeëre.Oek vertélde ze da t de joager oit kompase n uir ad loate lèève én oo da ze den ieële nacht duir ’t bos geloeëpe n ad oep uir bloeëte voote.E'n oo ze dan oitaindelek in un eske was teréchtgekaume.
De dwaerege zeije:” Wil d egai ver aungs et oisaawe doong: kauke, wase, de bédes oepdéke,aungs klieëre répareire n én af en too w eet braije ? Dan kun d egai ba j aungs blaive woeëne n én ge zult niks tekert kaume.”
“Nateurlek":zei Snieëwitsje," ieël gèère.” E'n ze bleif ba j un woeëne.
Zai dei j et oisaawe terwail de dwaerege de baerege n introke oem értse n én gaud te gon zeuke.Soaves kwoame ze trug én dan must un eite klèèr ston.
In den dag was Snieëwitsje mooderzeel alieën. De dwaerege verwitegde n uir én ze zeije:"Keengd, past toch oep ver oe steefmooder ! Dee zal te weite kaume da ch g’eer lozjeirt. Lot veral neemand bine.”
De kuinegin , dee docht da s z’écht de loonge n én de lèèver van Snieëwitsje n ad oepgeite, wau nateurlek gèère n oepterneef oeëre da s zai de nétste was van ieël ’t laend. Ze geeng vuir uire speegel stoan én zei:

“Speegeltsje, speegeltsje n on de waend, wee j is de nétste van ieël et laend ?”

Toongs aentwaurde de speegel:
“ Och kuinegin ge zé ga wél nét, mor Snieëwitsje n auver de baerege, ba de zeive dwaerege n is deuzend kieëre néter as gai”
As ze da d oeërde weer ze zoe blieëk as e laik van kolèère én ze begost te beive n auver ieël uir laif. “Snieëwitsje mut staereve , al must ek er zélef on kapot gon !” ; brulde ze. Ze geeng nor e gaim koamerke in uir kastieël én doar mokte ze ne giftege n apel. Van boite was dieën apel ieël schoeën mé bleengkende rooj én gèèl klerekes. As g’em zogt a de goesteeng oem er in te baite. Mor zélefs as g’er mor e klai stukske van zau eite, zau de mute staereve.
Den apel was klèèr. De kuinegin trok klieëre n oan van en boerin én vertrok op rais auver de zeive baerege no de zeive dwaerege. Ze kwam on ‘t eske én klopte n oep de verduir.


( Franz Jüttner)


Snieëwitsje stak uire kop éfkes no boite n én zei: “ Ik mag neemand ni bineloate, de dwaerege n éme n et verbaude.”Oek al goo.” : zei t de boerin,”‘k zal men laker apels wél eeverans aenders kwaitgeroake. Mor, alei, ge zé d en braef maske, ‘k zal er oe w ieëne verneet stieëndoeëd geive.”” Nei mérsee,” zei Snieëwitsje “ ik mag niks oanneime.””Zé d ega bang ver vergif, schoeë keengd ?” :zei de boerin. “ As da s zoe w is, dan zal ek em in twije snaije. Gai d’ieën éleft én ik d’aender.Gai de roojekaent én ike de gèèle.”
Mor dieën apel was zoe gemokt da d alieën de rooje kaent vol vergif zat. Snieëwitsje rauk is on den apel ,én as ze zag da t de boerin er e stuk van beit, kon z’uiraige nimer inaawe n én ze pakte d’aender éleft wer da ’t vergif in zat.
Ze beit er in én oepslag veel ze doeëd.
De kuinegin begon te schoke van ’t lache én zei: “ Wit gelak snieë, roeëd gelak blood én zwart gelak ébenaut. Na zule dee dwaerege n aa ni mieër kune réde. As ze tois kwam, geeng z’onmidelek vuir uire speegel stoan, én zei:

“Speegeltsje, speegeltsje n on de waend. Wee is de nétste van ieël et laend?”

De speegel aentwaurde; “De kuinegin is de nétste van ieël et laend”.
As de dwaerege toiskwoame vaungde ze Snieëwitsje n oep de vloor. Z’ oasemde ni mieër. Ze was doeëd. Ze pakte n uir oep, kamde n uir oar, waste n uir mé woater én wain, mor ’t eelep amel gin sjik.Ze was doeëd én ze bleif doeëd. Dan légde de dwaerege uir oep de toafel. Ze geenge n er ale zeive raungd zite én begone te jamere. Drai doage bleif ze der lige. De dwaerege dochte naa zule we ze mor begroave. Mor ze zag er nog zoe fris oit of da s ze nog lèèfde. De dwaerege zeije: “Oemda ze nog zoe schoeën is kune w’uir ni s zoemor begroave. Deroem leete z’en geloaze kist moake zoe da d eederieën uir van ale kaente kon zeeng. Snieëwitsje weer der in gelei. Uire noam weer er mé ch gaawe léters oep geschreive n én er weer bai gezei da s ze de dochter van ne kuineeng was. Ze drooge de geloaze kist no boite, geenge er mé no den baereg én ieënen dwaereg bleif er de wacht ba j aawe. Zélefs de deere van ’t bos kwoame nor uir zeeng. Ieëst nen oil, dan ne roaf én oitaindelek en defke. Zoe bleif Snieëwitsje laengk in dee kist lige. Ze veraenderde ni. ’t Was pesees of da s ze sleep.Ze was nog altaid wit gelak snieë, roeëd gelak blood én uir oar bleif zwart gelak ébenaut.



(Hosemann)


Oep ne goojen dag kwam er ne preengs oep ze pèèrd duir ’t bos. A stopte ba ’t eske van de dwaerege n én a vroog of da t em doar kon blaive sloape. A zag oek de geloaze kist oep den baereg stoan én noada t em ad geleize wa da t er oep geschreive stoong, zei j em teige de dwaerege: “ Ik zau dee kist wile koeëpe. Wa mut'er ver éme ?” Mor de dwaerege zeije: “Dee j is ni te koeëp ver gi géld van de wèèreld.” Dan zei de preengs: “Géft ze dan on mai, want ik kan ni mieër lèève zaungder Snieëwitsje te zeeng.” As ze da d oeërde, kreige de dwaerege kompase mé t de preengs én ze goave n em de kist kadau. De preengs reep zen knéchte n én dee muste de kist oep un schaawers wégdroage. E'n dan gebuirde n et. Ieën van de droagers streungkelde n auver nen boeëmstroongk én van de schok schaut et vergiftegd stuk apel da Snieëwitsje n ad afgebeite, oit uir kèèl.’t Deurde ni laengk of ze trok uir oeëge n aupe, ze daude n et déksel van de kist nor oemoeëg én geeng récht zite. Ze was trug ieëmel lèèvend.” “Woar zén ekik ?”: reep ze. De preengs zei mé nen trémelau w in zen stém:”Ba mai zé d ega”. Deroep vertélde n em wa t er gebuird was én a zei:” Ik zeeng oe zoe gèère. Komt mé mai mei no me kastieël dan kun de main vraa were.”. Snieëwitsje geeng akaurd én ze geeng mei mé j em. Un traafieëst was oem van te droeëme. Oep ’t fieëst was oek de steefmooder oitgenoeëdegd. Dee tute n uiraige n oep ver ’t fieëst én geeng in uir béste klieëre vuir uire speegel ston.Dan zei s ze nog is:

“Speegeltsje, speegeltsje on de waend, wee j is de nétste van ieël et laend ?”

De speegel aentwaurde:
“Kuigenin gai zé d ieël nét. Mor de joonge kuinegin is toch ieël wa néter as gai”.
Ze vloekte n én ze teerde gelak en bezeitene. Ze weer zoe bang da s ze nimer wist woar da s ze must kroipe. Ieëst wau ze ni no ’t traafieëst gon. Mor toch wau ze de joonge kuinegin zeeng.Ze kwam bine n in de fieëstzaal. Z’érkende Snieëwitsje én van alteroase kon ze gin vin nimer vereure. Mor der stoonge al gloojend’aizere schoone klèèr . Ze must uir voote n in dee j ieëte schoone steike én zoe laengk daense totda s ze stieëndoeëd veel.


(Franz Jüttner)